بررسی چهره ی قلندریه در اشعار حافظ

قلندر، شخصیّتی است که خود را از هر دو جهان آزاد کرده باشد. و در تخریب عادات و عبادات کوشد، یعنی اظهار هیچ معنی نکند و هیچ سرّی نپوشد. نخستین کاربرد قلندر در زبان فارسی، مصادف است با سال های آوازه ی فتح کالنجر به دست محمود غزنوی (392-416) و شهرت فتوحاتش. قلندری، آیین ایرانی گرای اسرارآمیز بوده است که، از قرن چهارم تا ششم در شکل پنهانی، به فعّالیت خود می پرداخته است. شعر قلندری، یکی از شاخه های عرفانی است که ظهور آن با شعر سنائی می باشد، و در اشعار حافظ به اوج خود می رسد. قلندر، شخصیّتی آرمانی و وارسته از تعلّقات دنیوی و در مسیرخویش، به کمال رسیده می باشد. «قلندریّه» در ابتدا، مفهومی بسیار پست و نازل دارد؛ امّا با تلاش شاعرانی چون سنائی و عطّار و حافظ، مفهوم متعالی به خود می گیرد. قلندر تا قرن هفتم در معنای مکان است و از آن به بعد در مفهوم شخص، مورد استفاده قرار می گیرد. حافظ با پذیرفتن اصول قلندری، شخصیّتی را خلق می کند که پایبند عُرف و رسوم جامعه نیست و با شناکردن برخلاف جهت جریانات مرسوم جامعه، رویکردی مقاومت در برابر پارسایی و تقوای دروغین، می سازد و ماهیّت اصلیشان را به منصّه ی نمایش می گذارد. انتقادهایی که وی خیلی جسورانه و متهوّرانه از عملکرد خدایان قدرت و ریا، در آن بحبوحه ی اوضاع حاکم برجامعه می کند، به حق که بسیار ستودنی و قابل شگفتی است. قلندر حافظ، بر دو جنبه ی فردمداری و جامعه مداری شکل گرفته، که هدف تهذیب نفس و تقویّت بُعد معرفت و روحانی نفس خویش و مبارزه با فساد اخلاقی و ریای زهد زاهدان دروغین است. قلندر حافظ، عیّار است و آشوب می کند و ارزش های موجود در جامعه را خیلی جسورانه زیر سوال می برد و معیارها را غارت و راهزنی می کند.